Aap Fant en Krook
Geplaatst op 21 juni 2024 door Marjon KuipersIedereen die bij ons trainingen volgt kent natuurlijk Aap Fant en Krook. We komen namelijk altijd met onze knuffels die de drie breinen vertegenwoordigen. Aap voor ons denkende brein, Fant voor onze emoties en Krook voor ons reptielenbrein. Altijd leuk voor de uitleg. Een paar jaar geleden werd ik bij de directie van een sociale werkplaats geroepen om daar uit te leggen waarom medewerkers onderling riepen “Nu niet, mn aapje ligt eraf” en zelfs iemand die tegen de directeur zei “Ga ff zitten, ik haal koffie voor je want ik zie dat jouw aapje er zo afkukkelt”. Prachtig toch om op deze manier meer begrip voor overprikkeling en de gevolgen daarvan te krijgen. Als Aap van Fant is gevallen kun je niet meer nadenken, raakt Fant in paniek en hapt Krook naar alles en iedereen. We hebben er ook een mooie animatie van. Die vind je onder aan de pagina.
Nu hebben we naast onze knuffels ook een kaartenset. Een top idee van Jaqueline van Kwintes. Je kunt de kaartjes gebruiken om makkelijk uit te leggen wat er gebeurt als er stress is. Zelfs kinderen van 4 jaar snappen dit al. De kaartjes zijn makkelijk mee te nemen (visitekaartje formaat) en gezien de prijs kun je hier en daar ook wel een setje kado doen.
Bestellen kan via info@autismeacademie.nl
De prijs van een setje bedraagt € 6 euro en wil je ze in een transparant doosje dan is het € 7 euro. (excl verzendkosten)
De Uitleg
Het drie-enige brein is een eenvoudig verklaringsmodel dat onze hersenen opdeelt in drie delen: het reptielenbrein, het limbisch systeem en de neocortex. Het reptielenbrein is het oudste brein en het meest instinctieve deel van ons brein. Het limbisch systeem is verantwoordelijk voor emoties, sociale betrokkenheid en het labelen van ervaringen als veilig of onveilig. De neocortex is het jongste deel van ons brein en verwerkt informatie op een cognitieve en rationele manier.
Onze hersenen zijn grofweg in te delen in drie hersengebieden. De hersenen werken als samenhangend geheel, maar dienen tegelijkertijd elk hun eigen doel. Het drie-enige brein bestaat uit het reptielenbrein, het limbisch systeem en de neocortex. Metaforisch weergegeven door de krokodil (reptielenbrein), de olifant (limbisch systeem) en het aapje (neocortex). De neocortex is het denkende deel en ook het jongste deel van ons brein. Evolutionair gezien dusdanig jong dat er nog niet veel bedrading is tussen dit brein en het limbisch systeem. Dit deel is verantwoordelijk voor de cognitieve verwerking, denken, taal, beredeneren, besluitvorming en zelfreflectie.
Neocortex
Onze neocortex stelt ons in staat tot zingeving en vorm te geven aan ons leven. Onze neocortex bevat de geleerde bewuste informatie. Dit deel van het brein is erg gevoelig voor stress en laat zich bij de geringste vorm hiervan ‘kapen’ door het limbisch en reptielenbrein. Vanwege de weinige bedrading is de neocortex niet opgewassen tegen de krachten vanuit het limbisch systeem en heeft deze dus op dat moment nauwelijks tot geen regie. Op dat moment is het denken van weinig tot geen invloed.
Limbisch brein
Het limbisch systeem is het gedeelte waar onze emoties gegenereerd worden. Het zorgt ervoor dat we emoties kunnen ervaren, zorgt voor sociale betrokkenheid en gehechtheid en labelt eerdere ervaringen als veilig of onveilig. De ontwikkeling van dit deel van het brein vindt plaats door onze interactie met onze omgeving. Het limbisch gedeelte van het brein wordt gevormd op een gebruiksafhankelijke manier. Groei je op in een veilige omgeving, dan zal het brein een standaard instelling vormen die gebaseerd is op veiligheid en vertrouwen. Groei je op in een omgeving die onveilig is of waarin je je onbewust of bewust ongewenst voelt, dan zal dit jouw standaard instelling vormen en raak je gespecialiseerd in het ervaren van gevoelens van angst.
Het deel van onze hersenen dat dit doet, is de amygdala. De rookmelder voor gevaar. De amygdala scant voortdurend onze omgeving en beoordeelt of we veilig zijn op basis van herinneringen aan wat we eerder hebben meegemaakt. Het is belangrijk om deze reactie te zien als onderdeel van het limbisch systeem, aangezien het limbisch systeem op zichzelf geen cognitief of logisch denken heeft. Onder normale omstandigheden reageren we op basis van stimuli of zintuiglijke informatie, en de eerste reactie gebeurt een duizendste van een seconde voordat een bericht wordt verzonden naar ons denkende brein.
Al met al is het een heel nuttig mechanisme, omdat het betekent dat we dingen leren doen zonder na te denken. We doen iets één keer, beoordelen het en geven onszelf feedback of het werkte, passen onze reactie aan en doen het opnieuw. Wanneer we ons echter bedreigd voelen, verbreekt de verbinding tussen het limbisch systeem en de prefrontale cortex. Het doel van het brein is om ons in leven te houden, zodat het alle activiteit stopt die niet nodig is. Dus geen kostbare tijd verliezen door na te denken. Alleen het overleven telt. Kortom, we verliezen het vermogen om de situatie te beoordelen en rationele beslissingen te nemen. Gedragspatronen die eerder hielpen te ‘overleven’ worden herhaald. Het limbisch brein geeft instructies aan je lichaam om passend te reageren op de manier waarop het brein ontwikkeld is. Of dit vanuit de neocortex gezien altijd de handigste handelingen zijn valt te betwijfelen, maar daar houdt het limbisch systeem geen rekening mee. Onze neocortex krijgt immers de informatie pas later. Helaas is dan het kwaad al geschied. Het zal herkenbaar zijn dat we vervolgens weleens spijt krijgen van onze gedragingen.
Reptielenbrein
Het reptielenbrein is het oudste deel van het brein en werkt instinctief en automatisch.
Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor alle functies die te maken hebben met ons voortbestaan zoals hartslag, ademhaling, spijsvertering en lichaamstemperatuur. Alle zaken die pasgeboren baby’s al kunnen zonder dat zij zich hiervan bewust zijn. Dit deel van het brein is dag en nacht actief. Het reptielenbrein vormt samen met het limbische brein onze ‘lijfwacht’. De samenstelling en chemie in de subcorticale hersenen zijn eenvoudiger van aard dan die van de neocortex en beoordelen de binnengekomen informatie veel grover dan ons rationele brein met het risico van aansturen van overhaaste ondoordachte acties.
Onze hersenen hebben als primaire taak ons in leven te houden. ‘Eet ik het, eet het mij, of kan ik me voortplanten?’ is wat drijft tijdens stress. Elke seconde van elke dag verzamelen en beoordelen je hersenen informatie van binnen en buiten je lichaam. Ze nemen beslissingen over of je veilig en gezond bent of dat er gevaar is. Er worden constant signalen verzonden om je lichaam aan het werk te houden, je hoeft er niet over na te denken, je hersenen doen het gewoon automatisch. Als je in een vertrouwde omgeving bent, waar je je veilig voelt, kunnen je hersenen ontspannen en alleen de onbewuste taken uitvoeren, zoals je hart laten pompen en je longen laten ademen. Als je je niet veilig voelt, wordt je brein actief, scant het onbewust de ruimte op risico’s en ervaar je stress. Stress is de chemische reactie die onbewust in de hersenen plaatsvindt wanneer we ervaren dat we ons niet veilig voelen. Onze hersenen vertellen ons lichaam dat het zich klaar moet maken om snel te reageren, mocht dit nodig zijn om te overleven. We ervaren deze reactie allemaal. Het is de natuurlijke reactie van ons lichaam op de dreiging van gevaar. Gevaar kan worden gedefinieerd als alles wat we ervaren waardoor we ons onveilig voelen. Dus ook denkbeeldig gevaar. De opties die wij dan hebben zijn: Vechten, Vluchten, Vriezen, Vallen of Vrienden worden. Ons brein beslist razendsnel wat de beste manier is om een situatie te overleven. Het is een basaal systeem en is hetzelfde bij alle zoogdieren. Dus ook bij ons. Wij mensen vallen in tijden van stress en trauma terug op evolutionair gedrag. De dierenwereld geeft ons daarom een mooi kijkje in dit gedrag, denk aan de bevriezingsreactie van ‘een konijn in de koplampen’ en aan ‘doodliggen’, wachten tot het gevaar over is.